Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn căn dặn chúng ta, bao giờ cũng phải tự hỏi: Viết cho ai xem? Nói cho ai nghe? Nói/viết để làm gì? và “Nói/viết cái gì?”. Trước khi thực hiện một bài nói, bài viết nào đó, Người luôn xác định rõ chủ đề, đối tượng, mục đích, từ đó tìm cách nói, cách viết cho đúng, cho phù hợp với đối tượng nhằm đạt được mục đích đã đề ra. Hơn thế, chúng ta còn thấy trong phong cách diễn đạt của Chủ tịch Hồ Chí Minh mang đậm tính chân thực, ngắn gọn, trong sáng, giản dị, dễ hiểu. Những thông tin trong bài nói, bài viết của Người luôn có tính xác thực cao, có nhiều số liệu thực tế. Người luôn chọn lọc từ ngữ trong quá trình sử dụng để sao cho “lời ít nhưng ý nhiều”, đặc biệt Người ưu tiên lựa chọn và sử dụng những từ thuần Việt nhằm không ngừng làm trong sáng tiếng nói của dân tộc. Trong nhiều bài nói và bài viết trước đồng bào, đồng chí, Người thường trình bày thẳng vào vấn đề bằng phương pháp phát vấn (tức là đặt câu hỏi) như: "Vì sao chúng ta vào Đảng? Phải chăng để thăng quan, phát tài? Sau đó, Người trả lời và giải thích ngắn gọn rằng: Không phải!... Chúng ta vào Đảng là để hết lòng hết sức phục vụ giai cấp, phục vụ nhân dân, làm trọn nhiệm vụ của người đảng viên”. Đây là nhiệm vụ rất to lớn và nặng nề. Vì vậy, Người còn căn dặn những ai nếu sợ rằng mình không phục vụ được nhân dân, phục vụ được cách mạng thì đừng vào hoặc khoan hãy vào Đảng. Bởi vì Đảng là tổ chức cách mạng có sứ mệnh cao cả đoàn kết và lãnh đạo nhân dân đấu tranh cho độc lập và chủ nghĩa xã hội, chứ không phải là nơi để tìm kiếm danh vọng, địa vị, thu hái lợi lộc... Hoặc khi nói về chủ nghĩa xã hội - một vấn đề lý luận rất cao siêu và trừu tượng, nhưng lại được Người viết và giải thích rất dễ hiểu. Người thường đặt câu hỏi “chủ nghĩa xã hội là gì?” và Người trả lời “là mọi người được ăn no mặc ấm, sung sướng, tự do”; là đoàn kết, vui khỏe”. Sau này khi trình độ dân trí đã được nâng cao, Người giải thích thêm “chủ nghĩa xã hội là nhằm nâng cao đời sống vật chất và văn hóa của nhân dân và do nhân dân tự xây dựng lấy”. Có khi Người trả lời một cách trực tiếp về mục đích của chủ nghĩa xã hội: “Mục đích của chủ nghĩa xã hội là không ngừng nâng cao mức sống của nhân dân”. Nói về vấn đề tự phê bình và phê bình, trong một bài báo ngắn, Người chỉ rõ: “Muốn có kết quả thiết thực, thì tự phê bình và phê bình phải chú ý 4 điều này: 1- Mục đích; 2- Phương hướng; 3- Trọng tâm; 4- Cách làm tự phê bình và phê bình. Hay như bài “Dân vận” Người cũng đặt vấn đề: Dân vận là gì? Ai phụ trách dân vận? Dân vận phải thế nào? Cuối bài báo, Người kết luận: Lực lượng của dân rất to. Việc dân vận rất quan trọng. Dân vận kém thì việc gì cũng kém. Dân vận khéo thì việc gì cũng thành công…

Đọc các bài trong tác phẩm “Đường Kách mệnh”, chúng ta đều thấy Người dùng phương pháp đó để trình bày tư tưởng lý luận phức tạp, cao siêu trở nên đơn giản để ai cũng hiểu được. Người nói: Sách này muốn nói cho vắn tắt, dễ hiểu, dễ nhớ. Chắc có người sẽ chê rằng văn chương cụt quằn. Vâng! Đây nói việc gì thì nói rất giản tiện, mau mắn, chắc chắn như 2 lần 2 là 4, không tô vẽ, trang hoàng gì cả… Sách này chỉ ước ao sao đồng bào xem rồi thì nghĩ lại, nghĩ rồi thì tỉnh dậy, tỉnh rồi thì đứng lên đoàn kết nhau mà làm cách mệnh. Văn chương và hy vọng sách này chỉ ở trong hai chữ: Cách mệnh! Cách mệnh!! Cách mệnh!!! (Trong cuốn “Đường Kách mệnh”).

Trong công việc cũng như trong quá trình chuẩn bị bài nói, bài viết của mình Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn gắn bó với tập thể, tôn trọng tập thể, lắng nghe ý kiến của tập thể nhằm phát huy trí tuệ, sức mạnh của tập thể. Người cho rằng: không ai có thể hiểu được mọi thứ, làm được mọi việc. Lãnh đạo giỏi không phải tự mình nghĩ ra, tự mình làm lấy mà điều quan trọng là phải biết tạo điều kiện cho mọi người được đóng góp sức lực và trí tuệ của mình vào công việc chung, có như vậy mới phát huy hết sức mạnh và trí tuệ của tập thể. Người thường xuyên trao đổi bài viết, bài phát biểu của mình cho nhiều người đọc, lắng nghe ý kiến đóng góp để điều chỉnh bài viết, bài phát biểu sao cho thật phù hợp với đối tượng người đọc, người nghe. Chúng ta còn nhớ, khi viết bài nhân dịp kỷ niệm 39 năm ngày thành lập Đảng, Bác nói rõ mục đích, nội dung và nhấn mạnh yêu cầu: ngắn, gọn, tập trung vào chủ đề: “Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng”, Bác sửa chữa và cho đánh máy thành nhiều bản gửi đến từng đồng chí Ủy viên Bộ Chính trị đề nghị tham gia góp ý, rồi Bác bổ sung vào bản thảo những ý kiến góp ý. Trong thảo luận lần cuối, có ý kiến đề nghị Bác cho sửa đầu đề bài báo, đưa vế nâng cao đạo đức cách mạng lên trước vế Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, với lý do là cán bộ, đảng viên nói chung là tốt, ưu điểm là cơ bản, Bác suy nghĩ và nói: Vì cả hai chú đã đề nghị là đa số, Bác đồng ý nhượng bộ, đổi lại tên đầu bài: “Nâng cao đạo đức cách mạng, quét sạch chủ nghĩa cá nhân” nhưng ở trong bài thì dứt khoát phải để nguyên ý “Quét sạch chủ nghĩa cá nhân, nâng cao đạo đức cách mạng”…

Không chỉ cẩn thận trong bài viết mà ngay trong các bài phát biểu, Bác cũng chuẩn bị rất kỹ và thường trao đổi với mọi người về những điều mình sẽ nói. Trong lần về thăm quê sau hơn 50 năm xa cách, sáng ngày mai nói chuyện với nhân dân, tối hôm trước Bác đã thức khuya chuẩn bị bài phát biểu đến 10 giờ tối. Bác cầm tờ giấy có nội dung ý kiến phát biểu gặp các đồng chí trong Tỉnh ủy Nghệ an trao đổi, Bác nói: mai Bác gặp đồng bào, Bác nói mấy vấn đề này, các chú xem có được không?... Tất cả điều đó cho thấy, Chủ tịch Hồ Chí Minh là người rất cẩn thận trong cách nói và viết. Người thường nhắc nhở và khuyên mọi người: viết và nói cố nhiên phải vắn tắt. Song trước hết phải có nội dung. Phải chữa cho hết bệnh nói dài, viết rỗng. Viết rồi thì phải đọc đi, đọc lại. Thấy cái gì thừa, câu nào, chữ nào thừa, thì bỏ bớt đi. Đọc đi đọc lại 4, 5 lần đã đủ chưa? Chưa đủ. Đọc đi đọc lại, sửa đi sửa lại. Mình đọc mấy lần rồi cũng chưa đủ. Phải nhờ một số đồng chí công, nông, binh, đọc lại. Chỗ nào ngúc ngắc, chữ nào khó hiểu, họ nói ra cho thì phải chữa lại… Chớ ham dùng chữ. Những chữ mà không biết rõ thì chớ dùng. Những chữ mà tiếng ta có thì phải dùng tiếng ta… Hiện nay, trình độ của đại đa số đồng bào ta bây giờ không cho phép đọc dài, điều kiện giấy mực của ta không cho phép viết dài và in dài, thì giờ của ta, người lính đánh giặc, người dân đi làm, không cho phép xem lâu. Vì vậy cho nên, viết ngắn chừng nào tốt chừng ấy… Và Người còn nhắc nhở: viết dài mà rỗng thì không tốt. Viết ngắn mà rỗng, cũng không hay. Chúng ta phải chống tất cả những thói rỗng tuếch. Nhưng trước hết phải chống thói đã rỗng lại dài. Tục ngữ nói: "Đo bò làm chuồng, đo người may áo". Bất kỳ làm việc gì cũng phải có chừng mực. Viết và nói cũng vậy. Chúng ta chống là chống nói dài, viết rỗng. Chứ không phải nhất thiết cái gì cũng phải ngắn mới tốt.

Những lời khuyên và chỉ bảo của Bác cũng như phong cách nói và viết đã vượt qua giới hạn của kỹ năng sử dụng ngôn ngữ đơn thuần, trở thành một nghệ thuật giàu khả năng chinh phục, thấm sâu vào lòng người đọc, người nghe. Đây chính là những bài học quý báu mà Người đã để lại cho các thế hệ những người làm công tác tư tưởng. Vì vậy, tìm hiểu học tập phong cách diễn đạt của Chủ tịch Hồ Chí Minh sẽ giúp cho chúng ta nâng cao trình độ diễn đạt, hoàn thiện kỹ năng giao tiếp, góp phần hoàn thành tốt nhiệm vụ mà Đảng và nhân dân giao phó, xứng đáng là công bộc tận tụy của nhân dân như Bác Hồ mong muốn./.